از سال‌ها قبل کهریزک به مرکزی برای دفن زباله‌ها تبدیل شده بود که مشکلات زیست‌محیطی بسیاری را نیز به‌وجود آورده بود. 40سال زباله‌های پایتخت‌نشینان در کهریزک دفن می‌شده و این موضوع به چالشی بزرگ برای تهران تبدیل شده بود. اما در طول سال‌های گذشته تحولی نو در این عرصه به‌وجود آمد. در طول این چندسال خطوط پردازش زباله به‌تدریج افزایش یافت و امروزه شاهد این هستیم که زباله‌های تولیدی شهر به طورکامل پردازش می‌شوند. از طرفی در هفته گذشته نیز اتفاقی دیگر رخ داد. کارخانه تصفیه شیرابه‌های زباله در کهریزک به بهره‌برداری آزمایشی رسید و در هفته‌های آینده نیز کارخانه تولید انرژی از زباله‌های شهر تهران در منطقه آبعلی با تلاش شهرداری منطقه چهار و سازمان پسماند و بازیافت مواد به بهره‌برداری خواهد رسید. این اتفاقات پی در پی که تحولی تازه در عرصه مدیریت پسماند شهر تهران است، ما را بر آن داشت تا با سیدمحمدفیاض، مدیرعامل سازمان پسماند و بازیافت مواد شهرداری تهران به گفت‌وگو بنشینیم. او برایمان از گذشته گفت و از شیخ بهایی؛ برایمان از رفع مشکلات ناشی از دفن زباله‌ها گفت و افق‌های تازه در این عرصه. گفت‌وگو با وی در پی می‌آید.
- کارخانه تصفیه شیرابه‌ها در کهریزک به‌نظر می‌رسد گامی مهم در عرصه مدیریت پسماند باشد. این اقدام از کی شروع شد و آیا در راه‌اندازی آن از دانش بومی نیز استفاده کرده‌اید؟
شیرابه آب میان بافتی زبالههاست که وقتی ماندگاری پیدا می‌کند و در جایی جمع می‌شود تبدیل به شیرابه می‌شود. اگر ما بتوانیم شیرابه‌ها را مدیریت کنیم می‌توانیم بگوییم یک گام بسیار اساسی در بحث مدیریت پسماند برداشته‌ایم. کارخانه تصفیه شیرابه‌های زباله که به‌صورت آزمایشی به بهره‌برداری رسیده و پمپاژ شیرابه‌ها به مخازن 20گانه آن آغاز شده، در واقع یک بهره‌برداری آزمایشی است. تصفیه شیرابه‌ها در هر کدام از این مخازن به‌صورت مرحله به‌مرحله انجام می‌شود.
عملیات اجرایی این تصفیه‌خانه‌ها به‌صورت جدی از تیرماه1389آغاز شد. البته قبل از آن طراحی‌ها و آزمایش‌های مربوطه ازجمله آزمایش مکانیک خاک را انجام داده‌ایم اما فعالیت اجرایی را از تیرماه شروع کرده‌ایم و با توجه به اینکه احداث این مجموعه یک کار پیچیده بوده از متخصصان داخلی و از دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران برای اجرای این پروژه بهره‌برده‌ایم.
- آقای مهندس فیاض! شما چندی پیش افزایش خطوط پردازش زباله شهر تهران را نیز در دست داشتید. آیا می‌توان امیدوار بود که در آینده نیز اتفاقات بهتری در این زمینه بیفتد؟
شهر تهران یکی از معدود شهرهای کشور است که دارای طرح جامع مدیریت پسماند و طرح جامع پنج‌ساله است. این طرح توسط شورای محترم اسلامی شهر تهران به تصویب رسیده است. براساس این طرح جامع، اقدامات بسیاری در زمینه پسماند باید انجام دهیم. به‌هرحال همانطور که یک شهر نیاز به آب و برق و تاسیسات زیربنایی دارد، ما در شهری مثل تهران نیازمند مراکز دفن زباله هستیم. واقعیت این است همانطور که هر دمی یک بازدم نیاز دارد، هر شهر نیز به مراکزی برای دفن و خروج زباله از چرخه زندگی شهروندانش نیاز دارد. اما این فرایند دفن زباله اگر به دقت انجام نشود، ممکن است عوارضی ناگوار برای محیط‌زیست و حتی شهروندان در پی داشته باشد. بنابراین در واقعیت این امر تردیدی وجود ندارد. البته ذکر این نکته ضروری است که مراکز دفن زباله در تهران، تنها منحصر به زباله‌های شهر تهران نیست بلکه در این مراکز زباله‌های حومه شهر تهران ازجمله شهرها و شهرک‌های اقماری آن را پذیرا هستیم و آنها را نیز مدیریت می‌کنیم. به همین دلیل باید تلاش می‌کردیم تا آلودگی‌های مراکز دفن زباله تهران را به حداقل برسانیم. بنابراین چند گام مهم و اساسی در این زمینه باید برمی‌داشتیم؛ گام‌هایی که در طرح جامع پسماند شهر تهران نیز پیش‌بینی شده بود. نخستین گام اساسی این بود که تمام زباله‌های شهر تهران را پردازش کنیم که خوشبختانه به این هدف رسیدیم. دومین کار اساسی این است که بتوانیم موضوع شیرابه‌ها را مدیریت کنیم که خوشبختانه این کار را در مرحله آزمایشی در دست اجرا داریم و قطعا در گام بعدی دنبال این هستیم که از زباله‌ها انرژی بگیریم تا بتوانیم علاوه بر به حداقل رساندن آلودگی‌ها، از زباله‌ها به‌عنوان منبع انرژی استفاده کنیم.
- در هفته‌های آینده نیز قراراست کارخانه استحصال برق از زباله در منطقه چهار افتتاح شود. کمی در مورد دانش این کار برایمان بگویید و اینکه آیا این نخستین گام است؟
گرفتن انرژی از زباله و پسماند، تنها یک موضوع اقتصادی نیست. وقتی ما می‌خواهیم از زباله انرژی بگیریم باید فرایندهایی را انجام دهیم. نخستین گام از این فرایند، کاهش اثرات سوء زیست‌محیطی پسماند و زبالههاست. واقعا باید در بحث گرفتن انرژی از زباله به این امر توجه کرد که این موضوع تنها یک موضوع اقتصادی نیست بلکه آنچه بیشتر از مباحث اقتصادی دارای اهمیت است، موضوعات زیست‌محیطی است. هنگامی که ما بتوانیم از زباله انرژی بگیریم، اثرات سوء‌زیست‌محیطی زباله‌ها را به حداقل می‌رسانیم و از طرفی این چالش را به فرصتی مناسب تبدیل می‌کنیم. اصولا در دنیا دو روش برای گرفتن انرژی از زباله وجود دارد. در روش اول، گرفتن انرژی از زباله تر است که شامل فرایند تخمیر و گرفتن گاز از زبالههاست که در آن زباله‌ها تبدیل به گاز متان شده و این گاز در یک پروسه وارد ژنراتورهای گاز سوز شده و تبدیل به انرژی می‌شود.
کاری که هم‌اکنون در شهر مشهد در دست اجراست و البته پیش‌تر نیز در تهران و شیراز اجرا شده بود استفاده از همین روش به شکل قدیمی است. در این شیوه زباله‌ها را دفن کرده و از مراکز دفن زباله گاز متان می‌گیرند و گاز توسط ژنراتور به انرژی تبدیل می‌شود. اما کارخانه تبدیل زباله به انرژی که در تهران در هفته‌های آینده به بهره‌برداری خواهد رسید، این است که اصولا هیچ زباله‌های دفن نمی‌شود. در کارخانه تبدیل زباله به انرژی که در آبعلی احداث شده است، زباله‌ها وارد خطوط پردازش شده و دفن نمی‌شوند. پس از پردازش زباله‌ها آنها را وارد مخازن مخصوص می‌کنند. در آن مخازن زباله‌ها به گاز متان تبدیل می‌شوند و این فرایند به‌طور متوسط 40روز طول می‌کشد. این درحالی است که اگر بنا بود از زباله‌ها به روش طبیعی گاز متان به‌دست آوریم، دست‌کم حدود پنج تا 10سال زمان می‌برد اما در شرایط مصنوعی داخل این مخازن مدت زمان کاهش پیدا می‌کند. این نخستین روش گرفتن انرژی از پسماند موسوم به «هاضم» است. اگر بخواهیم این روش را توضیح بدهیم این روش همان روشی است که 400سال پیش شیخ‌بهایی برای گرم‌کردن حمام اصفهان از آن بهره گرفت.
- یعنی 400سال پیش شیخ بهایی از زباله‌ها گاز متان می‌گرفت و از آن برای گرم کردن حمام استفاده می‌کرد؟
البته شیخ بهایی از زباله انرژی به‌دست نمی‌آورد بلکه از چاه فاضلاب حمام گاز متان می‌گرفت. در واقع فاضلاب حمام بر اثر تخمیر، گاز متان تولید می‌کرد و شیخ بهایی برای گرم کردن حمام از این گاز استفاده می‌کرد و آن را می‌سوزاند.
- در واقع می‌توان گفت که این تکنولوژی یک تکنولوژی ایرانی و بومی است؟
البته دقیقا معلوم نیست یا دست‌کم من مطمئن نیستم که مبدع این شیوه شیخ بهایی بوده باشد اما به‌طور یقین می‌توان گفت که شیخ بهایی هم از این تکنولوژی استفاده می‌کرده است.
- آیا هم‌اکنون این فناوری را از کشورهای دیگر گرفته‌ایم؟
بله. متأسفانه مثل خیلی چیزهایی که در کشورمان وجود داشت و ما در دوره‌های مختلف تاریخی نتوانستیم از آن به خوبی استفاده کنیم و آنها را رشد دهیم، این فناوری در کشورهای اروپایی به‌طور گسترده در حال استفاده است و ما هم‌اکنون با مدل قراردادن این فناوری در چند کشور اروپایی آن را در کشور به اجرا درآورده‌ایم.
- روش بعدی تولید انرژی از زباله چیست؟
روش بعدی در تولید انرژی از زباله، سوزاندن آن است. این دو روش در واقع روش‌های رایج هستند. البته در کنار این دو روش، روش‌های دیگری هم وجود دارد که چندان رایج نیست. مانند روش پلاسما که اساسا وضعیت زباله را تغییر می‌دهد. اما همه این روش‌ها خیلی اقتصادی نیستند مگر اینکه دیدگاه زیست‌محیطی را در کنار آنها قرار دهیم.
- فرایند آزمایشی در کارخانه شیرابه تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟
پیش‌بینی بر این است که فرایند بهره‌برداری آزمایشی تا 40روز ادامه داشته باشد. دلیل این امر هم این است که کار تصفیه شیرابه‌ها به‌صورت پایلوت در قالبی محدود انجام شده است. در بهره‌برداری آزمایشی باید تمام مراحل کاملا کنترل شده انجام شود. میزان درصد مواد شیمیایی و ترکیب‌های آن را آزمایشی کنیم تا بتوانیم این تصفیه‌خانه را به‌صورت نهایی مورد بهره‌برداری قرار دهیم.
